نخستین مسلمان (دیدگاه علمای اهل‌سنت)با بررسی در اقوال علمای بزرگ اهل‌سنت در نخستین مسلمان‌بودن حضرت علی (علیه‌السّلام) بین علمای متقدم اهل‌سنت اجماع و اتفاق نظر وجود دارد. ۱ - علمای قائل به اجماعبدون در نظر داشتن روایاتی که در منابع اهل سنت آمده، اگر اقوال علمای بزرگ آنها را بررسی کنیم، به دست می‌آید که آنها بر نخستین مسلمان‌بودن امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) اجماع دارند. ۲ - حاکم نیشابوریحاکم نیشابوری می‌گوید: در میان اصحاب تاریخ اختلافی نیست که در این که امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام) نخستین مسلمان است. ولا اعلم خلافا بین اصحاب التواریخ ان علی بن ابی طالب رضی الله عنه اولهم اسلاما من در میان مورخان مخالفی نمی‌شنام در این‌که علی بن ابی‌طالب اولین مسلمان است. [۱]
نیسابوری، ابوعبدالله محمد بن عبدالله الحاکم (متوفای۴۰۵ ه)، معرفة علوم الحدیث، ج۱، ص۲۲، تحقیق:السید معظم حسین، الناشر:دار الکتب العلمیة - بیروت، الطبعة:الثانیة، ۱۳۹۷ه - ۱۹۷۷م.
۲.۱ - سیوطی و ابن‌حجر هیثمی و نقل اجماعسیوطی در کتاب «تاریخ الخلفاء»، نیز ادعای اجماع در این‌باره را نقل کرده است: وعلی رضی الله عنه احدالعشرة المشهود لهم بالجنة... وهو اول خلیفة من بنی‌هاشم وابو السبطین اسلم قدیما بل قال ابن عباس وانس وزید بن ارقم وسلمان الفارسی وجماعة انه اول من اسلم ونقل بعضهم الاجماع علیه. (امیرمؤمنان) علی که خداوند از او راضی باشد، یکی از ده نفری است که به بهشت بشارت داده شده است... او نخستین خلیفه از بنی‌هاشم و پدر دو نوه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است و از اولین مسلمانانی است که در همان ابتدا اسلام آورد؛ بلکه ابن‌عباس، انس، زید بن ارقم، سلمان فارسی و گروهی گفته‌اند که علی نخستین مسلمان بوده است و برخی نقل کرده‌اند که بر این مطلب اجماع وجود دارد. [۲]
سیوطی، جلال‌الدین ابوالفضل عبدالرحمن بن ابی‌بکر (متوفای۹۱۱ه)، تاریخ الخلفاء، ج۱، ص۱۶۶، تحقیق:محمد محی الدین عبد الحمید، ناشر:مطبعة السعادة - مصر، الطبعة:الاولی، ۱۳۷۱ه - ۱۹۵۲م.
ابن‌حجر هیثمی نیز شبیه عبارت سیوطی را نقل کرده و می‌نویسد: الفصل الاول فی اسلامه وهجرته وغیرهما، اسلم رضی الله عنه وهو ابن عشر سنین وقیل تسع وقیل ثمان وقیل دون ذلک قدیما بل قال ابن عباس وانس وزید بن ارقم وسلمان الفارسی وجماعة انه اول من اسلمونقل بعضهم الاجماع علیه. [۳]
هیثمی، ابوالعباس احمد بن محمد بن علی ابن حجر (متوفای۹۷۳ه)، الصواعق المحرقة علی اهل الرفض والضلال والزندقة، ج۲، ص۳۵۱، تحقیق:عبد الرحمن بن عبدالله الترکی - کامل محمد الخراط، ناشر:مؤسسة الرسالة - لبنان، الطبعة:الاولی، ۱۴۱۷ه - ۱۹۹۷م.
بنابراین، در نخستین مسلمان بودن حضرت علی (علیه‌السّلام) بین علمای متقدم اهل سنت اجماع و اتفاق نظر است. ۳ - قائلین به نخستین مسلمان‌بودن امیرمؤمنانتعدادی از علمای اهل سنت تصریح کرده‌اند که نظریه نخستین مسلمان بودن امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) نظریه اکثر علماء است: ۳.۱ - ابنعبدالبرابنعبدالبر (متوفای ۴۶۳هـ) در کتاب «الدرر» می‌نویسد حضرت خدیجه (سلام‌الله‌علیها) و امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) اولین مسلمان در نزد اکثر اهل علم است: وهما اول من اسلم عند اکثر اهل العلم. آن دو تن (خدیجه و علی) در نزد اکثر اهل علم از جمله نخستین مسلمانان هستند. وی در جای دیگر می‌نویسد: واختلف فی الاول منهما فروی عن حسان بن ثابت وابراهیم النخعی وطائفة ابو بکر اول من اسلم والاکثر منهم یقولون علی وقد ذکرنا القائلین بذلک والآثار الواردة فی بابه من کتاب الصحابة. درباره نخستین مسلمان‌بودن علی و ابوبکر، اختلاف شده است. از حسان بن ثابت و ابراهیم نخعی و گروهی روایت شده است که ابوبکر نخستین مسلمان است، اما اکثر آنها می‌گویند که علی (علیه‌السّلام) نخستین فرد مسلمان است. ما در کتاب «الصحابه» نام قائلین این مطلب و نقلهای وارده در این زمینه را آورده‌ایم. ۳.۲ - ابن‌اثیر جزریابناثیر جزری (متوفای۶۳۰هـ) نیز پس معرفی نسبی امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) می‌نویسد: عَلیّ بنُ اَبی طالب بن عَبْد المُطَّلِب بنِ‌هاشم بن عبد مناف بن قصیّ بن کلاب ابن مرة بن کعب بن لؤی القرشی الهاشمی. ابن عم رسول الله، ... وهو اَوّل الناس اِسلاماً فی قول کثیر من العلماءِ علی ما نذکره. [۶]
ابن‌اثیر جزری، عزالدین بن اثیر ابی‌الحسن علی بن محمد (متوفای۶۳۰ه)، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، ج۳، ص۵۵۸.
علی نخستین مسلمان در نظریه بسیاری از علماء است که بنابر آنچه ما بیان می‌کنیم. ۳.۳ - ابن ابیالحدیدابن ابی‌الحدید معتزلی (متوفای۶۵۵ هـ) در شرح نهج‌البلاغه، درباره سخن امیرمؤمنان که خودش را پیشگام‌ترین مسلمان معرفی کرده، سؤالی را مطرح کرده است که این گفتار حضرت با نظریه گروهی که ابوبکر و زید بن حارثه را سابق در اسلام می‌دانند، در تعارض است. آنگاه در پاسخ می‌گوید: اکثر اهل حدیث و محققان سیره‌نویس، روایت کرده‌اند که علی نخستین مسلمان است: المسالة السادسة: ان یقال: کیف قال: وسبقت الی الایمان، وقد قال قوم من الناس: ان ابا بکر سبقه، وقال قوم: ان زید بن حارثة سبقه؟ والجواب: ان اکثر اهل الحدیث واکثر المحققین من اهل السیرة رووا انه (علیه‌السّلام) اول من اسلم. [۷]
ابن ابی‌الحدید مدائنی معتزلی، ابوحامد عزالدین بن هبة‌الله بن محمد بن محمد (متوفای۶۵۵ ه)، شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۱۱۶.
ابن ابی‌الحدید در جای دیگر می‌نویسد: ولا ریب ان الصحیح ما ذکره ابو عمر ان علیاً (علیه‌السّلام) کان هو السابق، وان ابا بکر هو اول من اظهر اسلامه، فظن ان السبق له. بدون شک صحیح همان چیزی است که ابوعمر آن را ذکر کرده و آن این‌که علی (علیه‌السّلام) سابق در اسلام بوده است و ابوبکر نخستین کسی بوده که اسلامش را ظاهر کرده و گمان بر این شده است که او سابق در اسلام بوده است. ایشان پس از این‌که درباره روایات سابق بودن زید صحبت کرده، این‌گونه نتیجه‌گیری کرده است: فدل مجموع ما ذکرناه ان علیاً (علیه‌السّلام) اول الناس اسلاماً، وان المخالف لذلک شاذ، والشاذ لا یعتد به. [۸]
ابن ابی‌الحدید مدائنی معتزلی، ابوحامد عزالدین بن هبة‌الله بن محمد بن محمد، شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۱۲۴.
مجموع آنچه را ما ذکر کردیم دلالت دارد بر این که علی نخستین مسلمان است و نظر مخالف آن شاذ و نادر است و قول شاذ مورد اعتنا نیست. ۳.۴ - ابن‌حجر عسقلانیابنحجر عسقلانی (متوفای ۸۵۲هـ) نیز می‌نویسد: علی بن ابی طالب بن عبد المطلب بن‌هاشم بن عبد مناف القرشی الهاشمی ابو الحسن اول الناس اسلاما فی قول کثیر من اهل العلم. علی بن ابی‌طالب... طبق قول بسیاری از اهل علم، نخستین مسلمان است. ۴ - پانویس۵ - منبعموسسه ولیعصر، برگرفته از مقاله «از نظر اکثر علمای اهل سنت نخستین مسلمان چه کسی می باشد؟». موسسه ولیعصر، برگرفته از مقاله «آیا اجماعی بر اولین مسلمان بودن امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در بین علمای اهل سنت وجود دارد؟». |